Dziś Urzędnik zajmuje centralne miejsce we współczesnym społeczeństwie. Jego wpływ rozciąga się na wszystkie dziedziny życia, od polityki po rozrywkę. Wraz z rozwojem technologii Urzędnik stał się bardziej dostępny niż kiedykolwiek, wywierając znaczący wpływ na sposób, w jaki ludzie wchodzą w interakcje i komunikację. W tym artykule będziemy dalej badać rolę Urzędnik we współczesnym życiu, analizując jego znaczenie i implikacje w różnych kontekstach. Od początków do obecnej sytuacji, temat ten jest istotny dla wszystkich zainteresowanych zrozumieniem otaczającego nas świata.
|
Ten artykuł należy dopracować: przedstawiono sytuację tylko z polskiej perspektywy – artykuł powinien być przekrojowy. Pomóż go poprawić. Na stronie dyskusji mogą znajdywać się pomocne komentarze. |
Urzędnik – najczęściej definiowany jest jako cywilny zawodowy funkcjonariusz publiczny zatrudniony w administracji publicznej na stanowisku urzędniczym, rozumianym typowo jako uczestniczące w wykonywaniu władzy publicznej na rzecz, w imieniu i z upoważnienia organu administracji, przy czym w przypadku szeregu określonych stanowisk w służbie cywilnej (powiatowego i wojewódzkiego lekarza weterynarii, wojewódzkiego inspektora jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych, dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, a także zastępców tych osób; ponadto dyrektora izby administracji skarbowej, naczelnika urzędu skarbowego, naczelnika urzędu celno-skarbowego, a także zastępców tych osób, o ile nie są funkcjonariuszami Służby Celno-Skarbowej) i służbie zagranicznej (pełnomocnego przedstawiciela Rzeczypospolitej Polskiej w innym państwie lub przy organizacji międzynarodowej i jego zastępcy) osoba je pełniąca wykonuje władzę publiczną w roli samodzielnego organu.
Do urzędników nie zalicza się natomiast pozostałych osób pełniących funkcję publiczną, w tym:
Można jednakże spotkać również poglądy, zgodnie z którymi nie każda osoba zatrudniona na stanowisku urzędniczym jest z założenia funkcjonariuszem publicznym.
Polskie prawo ustanawia aż sześć różnych korpusów urzędniczych, przy czym korpus służby zagranicznej nakłada się częściowo z korpusem służby cywilnej, jako że do obydwu tych korpusów należą m.in. wszyscy dyplomaci zawodowi, z kolei Korpus Urzędników Wyborczych nakłada się w większości z pozostałymi pięcioma korpusami.
Przepisy dotyczące tego korpusu zawarte są w ustawie o służbie cywilnej (Dz.U. z 2024 r. poz. 409).
Korpus służby cywilnej tworzą osoby zatrudnione na stanowiskach urzędniczych w:
a także
Do korpusu tego nie należą pracownicy zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych w jednostkach wojskowych (w tym terenowych organach wykonawczych Ministra Obrony Narodowej) oraz w Komendzie Głównej Żandarmerii Wojskowej i innych jednostkach organizacyjnych Żandarmerii Wojskowej, jako że należą oni do korpusu urzędników państwowych.
W skład korpusu służby cywilnej wchodzą:
Zarówno pracownicy służby cywilnej, jak i urzędnicy służby cywilnej, mogą zajmować takie same stanowiska i wykonywać te same obowiązki służbowe. Różni ich podstawa nawiązania stosunku pracy, zakres uprawnień pracowniczych (urzędnicy służby cywilnej mają m.in. prawo do dłuższego urlopu wypoczynkowego) oraz wymagana ustawą dyspozycyjność (np. dyrektor generalny urzędu może w każdym czasie przenieść urzędnika służby cywilnej na inne stanowisko w tym samym urzędzie w tej samej lub w innej miejscowości, uwzględniając jego przygotowanie zawodowe; z kolei Szef Służby Cywilnej może przenieść urzędnika służby cywilnej do innego urzędu w tej samej miejscowości, a jeżeli przemawia za tym szczególny interes służby cywilnej, może przenieść urzędnika służby cywilnej do innego urzędu w innej miejscowości na okres nie dłuższy niż 2 lata).
W służbie cywilnej może być zatrudniona osoba, która:
Urzędnikiem służby cywilnej jest osoba zatrudniona w urzędzie administracji publicznej na podstawie mianowania zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o służbie cywilnej. Urzędników służby cywilnej nazywa się także urzędnikami mianowanymi. Mianowania dokonuje Szef Służby Cywilnej w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.
Zgłoszenie do postępowania kwalifikacyjnego składa się w okresie od 1 stycznia do dnia 31 maja każdego roku. Postępowanie prowadzi Krajowa Szkoła Administracji Publicznej. W 2009 roku odbyło się ono w dniu 27 czerwca w Warszawskim Centrum EXPO XXI. Wzięło w nim udział 1059 pracowników służby cywilnej. Egzamin, składający się z trzech części (test umiejętności, test wiedzy i test umiejętności kierowniczych), zdało 530 osób. Limit mianowań w 2010 r. wynosi 1000 osób. W 2010 roku egzamin, składający się z dwóch części (test umiejętności i test wiedzy), odbył się w tym samym miejscu w dniu 3 lipca. Wzięły w nim udział 2494 osoby. Spełnienie przez pracownika warunków określonych w ustawie potwierdza dyrektor generalny właściwego urzędu. Na podstawie obowiązujących przepisów ustawy o służbie cywilnej o uzyskanie mianowania w służbie cywilnej może ubiegać się osoba, spełniająca następujące warunki:
Wyższymi stanowiskami w służbie cywilnej są stanowiska:
W przypadku stanowisk dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, dyrektora izby administracji skarbowej, naczelnika urzędu skarbowego, naczelnika urzędu celno-skarbowego, a także zastępcy tych osób, może je zajmować osoba, która spełnia wymagania określone w ustawie o Krajowej Administracji Skarbowej. Pozostałe wyższe stanowiska w służbie cywilnej może zajmować osoba, która:
Przepisy dotyczące tego korpusu zawarte są w ustawie o służbie zagranicznej.
Do korpusu tego należą:
Członkowie korpusu wykonują zadania:
Członka służby zagranicznej, gdy jest to uzasadnione interesem służby zagranicznej, za jego zgodą, można oddelegować do wykonywania obowiązków w organizacjach i instytucjach międzynarodowych.
Dyplomatę zawodowego można, za jego zgodą, oddelegować do wykonywania obowiązków w Kancelarii Prezydenta.
Pełnomocnym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej w innym państwie lub przy organizacji międzynarodowej może być osoba, która:
Kandydatura podlega zaopiniowaniu przez Konwent Służby Zagranicznej. Mianowanie ambasadora lub Stałego Przedstawiciela Rzeczypospolitej Polskiej przy Unii Europejskiej następuje po zasięgnięciu opinii organu właściwego na podstawie regulaminu Sejmu.
Ambasadorowi oraz stałemu przedstawicielowi przy organizacji międzynarodowej nadaje się stopień dyplomatyczny na czas pełnienia funkcji.
Dyplomata zawodowy to członek korpusu służby cywilnej zatrudniony w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw zagranicznych na podstawie mianowania, któremu nadano stopień dyplomatyczny. Może być nim osoba, która:
Stopień dyplomatyczny można nadać członkowi korpusu służby cywilnej zatrudnionemu w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw zagranicznych na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony albo mianowania w służbie cywilnej, który:
W szczególnie uzasadnionych przypadkach członkowi korpusu służby cywilnej, zatrudnionemu w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw zagranicznych niespełniającemu ww. wymagań, w związku z wykonywaniem zadań w placówce zagranicznej można nadać stopień dyplomatyczny na czas niezbędny do wykonywania tych zadań. Ambasadorowi oraz stałemu przedstawicielowi przy organizacji międzynarodowej nadaje się stopień dyplomatyczny na czas pełnienia funkcji bez względu na spełnianie ww. warunków.
Pracownikiem zagranicznym może być osoba, która:
Stopień dyplomatyczny można nadać pracownikowi zagranicznemu, który:
Pracownikiem krajowym może być osoba, która:
Przepisy dotyczące tego korpusu zawarte są w ustawie z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz.U. z 2018 r. poz. 577).
Zgodnie z ustawą, w sądach powszechnych i wojskowych oraz w powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury zatrudnia się nie tylko sędziów, ławników, prokuratorów, asesorów sądowych/prokuratury, referendarzy sądowych, asystentów sędziów/prokuratorów, kuratorów sądowych, aplikantów (sędziowskich, prokuratorskich, referendarskich, kuratorskich), kierowników i specjalistów w opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów lub lekarzy sądowych (co wynika z ustaw o ustroju sądów powszechnych, o prokuraturze, o kuratorach sądowych, o opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów, o lekarzu sądowym), ale wyróżnia się także dwie dodatkowe grupy stanowisk: pracowników oraz urzędników.
Urzędnicy w Sądzie Najwyższym, sądach administracyjnych oraz w pionach śledczym i lustracyjnym IPN należą natomiast do korpusu urzędników państwowych (patrz poniżej).
Urzędnikiem w sądach powszechnych i wojskowych oraz w powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury może zostać osoba:
Przepisy dotyczące tego korpusu zawarte są w ustawie z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1917).
Korpus ten obejmuje urzędników państwowych innych niż urzędnicy należący do korpusu służby cywilnej, korpusu służby zagranicznej lub korpusu urzędników sądów i prokuratury, zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych wymienionych w ustawie.
Zgodnie z art. 3. ww ustawy, urzędnikiem państwowym może być osoba, która:
Zgodnie z art. 3a ustawy, na stanowisko urzędnika państwowego może zostać przeniesiony w drodze porozumienia pracodawców członek korpusu służby cywilnej w rozumieniu ustawy o służbie cywilnej.
Przepisy dotyczące tego korpusu zawarte są w ustawie o pracownikach samorządowych.
Urzędnik samorządowy to osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę lub powołania na stanowisku urzędniczym w urzędach gminnych (miejski-gminnych, miejskich), starostwach powiatowych, urzedach marszałkowskich, biurach związków międzygminnych, powiatów lub powiatowo-gminnych, biurach innych jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego (obecnie tylko Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia), a także w podległych im jednostkach pomocniczych lub budżetowych i zakładach budżetowych. W grupie stanowisk urzędniczych ustawodawca wyróżnił podgrupę stanowisk kierowniczych urzędniczych.
Pracownicy samorządowi są zatrudniani ponadto na stanowiskach uzyskiwanych w drodze wyboru, a także stanowiskach pomocniczych i obsługi.
Pracownikiem samorządowym zatrudnionym na stanowisku urzędniczym może być osoba, która:
Pracownikiem samorządowym zatrudnionym na stanowisku kierowniczym urzędniczym może być osoba, która:
Pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym podlega okresowym ocenom kwalifikacyjnym, dokonywanym przez bezpośredniego przełożonego. Obejmuje ona w szczególności wywiązywanie się przez urzędnika z obowiązków wynikających z zakresu czynności na zajmowanym stanowisku pracy. Ocena jest sporządzana co najmniej raz na dwa lata.
Przepisy dotyczące tego korpusu zawarte są w ustawie – Kodeks wyborczy.
W każdej gminie działają urzędnicy wyborczy powoływani przez Szefa Krajowego Biura Wyborczego. Urzędnicy wyborczy tworzą Korpus Urzędników Wyborczych, zbudowany w zdecydowanej większości z członków ww. pięciu korpusów urzędniczych. Stosowne przepisy zawarte są w Rozdziale 9. kodeksu wyborczego.
Do zadań urzędników wyborczych należy zapewnienie sprawnego funkcjonowania obwodowych komisji wyborczych, w szczególności:
Urzędnicy wyborczy wykonują zadania od dnia zarządzenia właściwych wyborów do dnia rozstrzygnięcia protestów wyborczych oraz w innych sytuacjach, gdy jest to konieczne.
Urzędników wyborczych powołuje się dla obszaru danej gminy w liczbie niezbędnej do zapewnienia prawidłowego i sprawnego funkcjonowania obwodowych komisji wyborczych, na okres 6 lat, spośród posiadających wykształcenie wyższe:
W przypadku zagrożenia wykonania zadań, Szef Krajowego Biura Wyborczego może powierzyć, nie dłużej niż na czas danych wyborów, wykonywanie funkcji urzędnika wyborczego osobie niespełniającej ww. wymogów.
Wykaz urzędników wyborczych działających na obszarze danej gminy podaje się niezwłocznie do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty.
Urzędnikiem wyborczym nie może być osoba kandydująca w wyborach w okręgu, w skład którego wchodzi gmina właściwa dla obszaru działania urzędnika wyborczego, komisarz wyborczy, pełnomocnik wyborczy, pełnomocnik finansowy, mąż zaufania lub członek komisji wyborczej.
Urzędnikiem wyborczym nie może być osoba zatrudniona w urzędzie gminy, gminnej jednostce organizacyjnej lub osobie prawnej, w gminie, w której miałaby wykonywać swoją funkcję.
Urzędnik wyborczy nie może należeć do partii politycznych ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z pełnioną funkcją.
Urzędnikiem wyborczym nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe.